بررسی یادگاری‌های مسجد جامع اصفهان

مسجد جامع اصفهان نه تنها از نظر ارزش‌های معماری و هنری دارای اهمیت است، بلکه به عنوان پایگاه مستحکم اقتصادی و اجتماعی و مذهبی، در دوران حیات خود، نقش مهمی را ایفا کرده است. از دید معماران و مورخان هنر، این بنا به عنوان دایرهالمعارف هنر و معماری بررسی شده است. از دید بعضی از کارشناسان، یادگارنویسی بر دیوار بناهای تاریخی نوعی تخریب به شمار می‌رود؛ اما پاره‌ای از این دست‌نوشته‌ها حاوی اطلاعات اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و ادبی مهمی بوده که انعکاسی از حوادث و وقایع زمان خود هستند و همچون اسنادی ارزشمند ناگفته‌هایی درباره زمان تاریخی خود دارند. هدف از این پژوهش، شناخت این گروه از ارز‏ش‌هاست. در پژوهش حاضر ضمن معرفی دست‌نوشته‌ها، تلاش بر آن است تا این اطلاعات از درون آن‌ها استخراج شود. پرسش مطرح شده آن است که در یادگاری‌های مسجد جامع چه اطلاعات تاریخی نهفته بوده و میزان ارتباط متن نوشته‎ها با این مکان مذهبی تا چه حد است. این دست‌نوشته‌ها به لحاظ شیوه نگارش و سبک ادبی و تنوع محتوایی درخور بررسی بوده و معرف ادبیات عامیانه و اعتقادات مردمی هستند که یادگاری‌هایشان همچون اسناد و مدارک تاریخی در مسجد به جای مانده است. بیشتر موضوعاتی که در این دست‌نوشته‌ها به آن‌ها اشاره شده عبارت است از: آیات قرآنی و حدیث، اشعار، نوشته‌های ترکیبی، اسم نویسنده و تاریخ، درخواست‌ها، شرحِ‌حال نویسی، تمرین خط و درخواست حفظ نوشته و تعدادی یادگارنگاره با نقوش مختلف بر روی ازاره‌های سنگی و دیوارهای گچی و ستون‌های مسجد. در این مقاله که بیشتر حاصل کارهای میدانی نگارندگان است، تمام قسمت‌های مسجد بررسی شده و تا حد امکان سعی شده است، یادگاری‌ها و دست‌نوشته‌ها با دقت کافی خوانده شده و نوع خط و سطح خوشنویسی و محتوای آن‌ها نیز مشخص شود.